Gangsterzy i filantropi

„Wydaje mi się, że nie należy się zanadto wgłębiać w wymowę tej komedii sensacyjno-obyczajowej, bogatej w dowcip sytuacyjny i słowny, zawarty w bardzo zgrabnych dialogach Bohdana Czeszki, a to z tego powodu, że refleksje narzucają się raczej smutne. Odnosi się to zwłaszcza do drugiej części filmu, która wychodząc z marginesowego w istocie tematu: dzikich i nierzadko przestępczych stosunków spotykanych w naszej gastronomii, odsłania obraz nacechowany tak odrażającym klimatem etycznym, iż oglądać go można tylko pod kątem absurdalnej groteski. Wszyscy są złodziejami, jeżeli nie aktywnymi, to potencjalnymi, każdy ma na sumieniu jakieś przestępstwo, a łatwość dokonywania nadużyć, co dzień, na każdym kroku, w każdych okolicznościach, rodzi złoczyńców. Alkoholomierz staje się symbolem napiętej czujności legionu przestępców. Wystarczy go pokazać – ażeby zaczęły dziać się rzeczy przedziwne, o których tylko we śnie marzą surowi prokuratorzy i wrażliwi na każdy sygnał funkcjonariusze ochrony skarbowej. Trzeba się bronić przed tymi refleksjami, zrodzonymi z jednostronnej lektury kronik milicyjnych, ucieczką właśnie w humor i groteskę”.

Stanisław Grzelecki, Wesołe i smutne, „Życie Warszawy”, 1963, nr 40

„Uwaga, że ten film nie byłby zrozumiały dla cudzoziemca nie jest tym razem naganą, lecz – wręcz przeciwnie – zawiera stwierdzenie celności satyrycznej obserwacji. Każde społeczeństwo posiada kompleksy wad tak typowych, że rozprawianie się z nimi wymaga wtajemniczenia i musi pozostać »w rodzinie« ponieważ rzadko kto z zewnątrz połapie się o co chodzi. Jerzy Hoffman i Edward Skórzewski, doświadczeni dokumentaliści, posiadają w wysokim stopniu ten typ uczulenia na charakterystyczne przejawy rzeczywistości, który cechuje rasowych reporterów i felietonistów. Równocześnie jednak wykazują wysoko rozwinięty zmysł parodii, chroniący ich od popadnięcia w złośliwe mentorstwo. Obie nowele składające się na ich zabawny i jakże potrzebny w naszych warunkach film, skonstruowane są na zasadzie parodystycznej deformacji, na zasadzie dowcipnego persyflażu”.

Jan Józef Szczepański, Gangsterzy i filantropi, „Tygodnik Powszechny”, 1963, nr 9

„Nareszcie możemy śmiać się na polskim filmie nie z księżycowych dialogów, wydumanych sytuacji i nienaturalnych postaci, ale z prawdziwie śmiesznego dialogu, prawdziwie zabawnych sytuacji i prawdziwie komicznych postaci (...). Scenarzyści i reżyserzy – w dwóch osobach – znani dotąd jako dokumentaliści pokazali swym starszym kolegom fabularzystom jak należy realizować przyzwoite filmy rozrywkowe. (...) Sporo tu humoru sytuacyjnego, sporo satyrycznych szpilek, sporo obserwacji obyczajowych. Schemat pierwszej opowiastki nie grzeszy co prawda oryginalnością, ale został zręcznie zaadaptowany do naszych warunków. Nowela ta ma świetne tempo, bardzo dobre aktorstwo, znamienite pointy. Nowela druga – bardzo polska, bardzo nasycona realiami naszego codziennego życia – ma jednak pewną wadę: wydaje się nieco za rozwlekła, miejscami mało dynamiczna. Ale to drobiazg. Zastanawiające jest, że na film w rodzaju »Gangsterów i filantropów«, film przecież nie odkrywający Ameryki, film skromny, bez większych ambicji merytorycznych czy artystycznych, trzeba u nas czekać jak na zbawienie, a kiedy się już pokaże – cieszyć jak z arcydzieła. Czyżby istniało w Polsce tak mało ludzi dowcipnych?”.

Stanisław Janicki, Śmiech to zdrowie, „Żołnierz Wolności”, 1963, nr 42

„Film jest doprawdy śmieszny, sympatyczny i stanowi w sumie rozrywkę wcale nie gorszą – a może i lepszą? – od wielu wyświetlanych u nas komedii francuskich czy angielskich. Tak, tylko że wartość tego filmu nie polega na jego komediowości, ani na jego lekkości, ani na jego werwie. Można nawet wykazać, że film »Gangsterzy i filantropi« jest niezbyt zręcznie skomponowany. Pierwsza nowela (...) wydaje się zbyt skondensowana; wiele zabawnych sytuacji (które zręczny scenarzysta wyżyłowałby do końca) pozostaje w stanie zalążkowym; są nierozegrane, zaznaczone tylko dla podtrzymywania ciągłości akcji. (...) Druga nowela (...) jest, na odwrót, zbyt rozciągnięta. Oglądamy niekończące się wizyty w warszawskich knajpach, lokalach, rozmaite występy, dużo dań na talerzach, masę przewijających się osób – a akcja komediowa stoi w miejscu (...). A więc nie dobra »warsztatowość« decyduje o sukcesie tego przedsięwzięcia. (...) W pierwszej noweli bawią wspaniałe instalacje techniczne w gangsterskim laboratorium i swoboda, z jaką posługuje się nimi »pan profesor«, precyzja naukowa wszystkich posunięć, spokój, opanowanie – chciałoby się powiedzieć – olbrzymia kultura pracy tych panów, obca, jak się zdaje, naszemu światu przestępczemu i nie tylko jemu; bawi więc swoista fantastyka. W drugiej noweli, wyznam, że radość bierze się z pobudek niskich: z uczucia rewanżu za wszystkie klęski zadane mi w warszawskich zakładach gastronomicznych (...). Cieszyłem się, bo Hoffman i Skórzewski pomścili moje krzywdy. W jednym i drugim przypadku siła komiczna bierze się z tego, co film wyśmiewa w naszym życiu; nie ze zręcznego, bezinteresownego komizmu, tylko z mało subtelnej może, ale za to bystrej satyry”.

Bolesław Michałek, Gangsterzy i filantropi, „Nowa Kultura”, 1963, nr 10

„Załóżmy na chwilę, że działa w Warszawie taki idealnie zorganizowany gang, pracujący z wojskową i naukową precyzją, taka »liga dżentelmenów«. Wszelkie jej kalkulacje polegają na logicznym myśleniu, dokładności i zdolności przewidywania. I to właśnie na naszym gruncie bierze w łeb. Nieoczekiwane absurdy, jakimi umajone jest nasze życie, nielogiczność i bezsensy, gdzie niczego nie można przewidzieć, zadają cios najlepiej wypracowanej akcji. To, co jest podstawą »kryminału« – jakiś ustalony porządek zjawisk – tutaj zostaje usunięte, niby twardy grunt spod nóg; po prostu nie ma reguł gry. Nie, prawdziwy kryminał jest w naszych warunkach niemożliwy. Któż może przewidzieć, że nazajutrz po otwarciu wielkomiejskiej arterii, zacznie się ją rozkopywać od początku (...). Historyjka znakomicie zagrana przez Gustawa Holoubka pełna pomysłowych i śmiesznych gagów i prowadzona w doskonałym tempie, należy do gatunku tzw. filozoficznego spojrzenia na ojczyznę, ma wszelkie niepowtarzalne walory »polskiego humoru«. Druga nowela ze świetną kreacją Wiesława Michnikowskiego (...) jest naszą gastronomiczną wersją »Rewizora«. Tam, gdzie tyle jest mrugania i milczącego omijania praw, bluff »rewizora« może zapewnić świetne utrzymanie. W komedii może nawet wpłynąć na odrodzenie polskiej gastronomii. Dopóki nie trafi się na kogoś, komu to samo przyszło do głowy, albo (przypadkowo) na prawdziwego kontrolera. Bluff jest możliwy wszędzie, gdzie nie ma czystego sumienia”.

Andrzej Braun, Gangsterzy i filantropi, „Zwierciadło”, 1963, nr 6